چرا بچه‌ها نقاشی را دوست دارند؟
زهرا بیگلو – کارشناس علوم تربیتی/مربی کودکان.
بیگلو، زهرا، چرا بچه ها نقاشی را دوست دارند؟، ماهنامه جهان هنر، سال اول، شماره دوم، اردیبهشت 1385، صفحه ۴۴.
علت علاقه کودکان به نقاشی به طور دقیق معلوم نیست. عقیده تمام متخصصان تعلیم و تربیت، روانشناسان و کارشناسان هنر کودکان و آخرین پژوهش‌های به عمل آمده هم گویای این مطلب است و معلوم نیست چرا، کودکان نقاشی را دوست دارند و نقاشی می‌کشند. کارشناسان دلیل‌های متفاوتی را بیان می‌دارند، ولی با این حال نمی‌توان به یک نتیجه‌گیری نهایی رسید. جای دارد در این مورد هم دیدگاه پژوهشگران مطرح گردد و هم نقطه نظرهای کودکان. نکته مهم این است که این نظریه‌ها از کتاب «مقدمه‌ای بر روانشناسی نقاشی کودکان» اقتباس گردیده است. این کتاب شامل دستاوردهایی از فلسفه، پژوهش‌های مربوط به ادراک، روانشناسی بالینی، هنر و زیبایی‌شناسی روانشناسی تکامل و شناخت کودک است.
از این کتاب به این دلیل سود جستم که عمده مطالب آن بر اساس دستاوردهای پژوهش دهه ۱۹۸۰ در حوزه هنری کودکان شکل گرفته است ابتدا به سراغ کسانی می‌رویم که سال‌ها در میان کودکان زندگی کرده‌اند و ظرافت‌های زندگی و مراحل رشد کودکان را می‌شناسند و در این زمینه‌ها سال‌ها پژوهش کرده‌اند و راه را برای ما روشن‌تر نموده‌اند. پژوهشگران به این نتیجه‌ها رسیده‌اند:
– کودکان برای رضایت خاطر خود نقاشی می‌کنند.
– نقاشی برای کودکان مانند بازی است.
– ارضای غریزه بازی را در کودکان تداعی می‌کند .
– نقاشی یک شیوه تخلیه انرژی مازاد است.
– نقاشی چیزی در حد فاصل میان بازی و تصویر ذهنی است.
– کودکان همانقدر از نقاشی لذت می‌برند که در تنهایی از بازی با اسباب‌بازی‌های خود شاد می‌شوند .
– کودکان در کارهای هنری تمرین‌هایی انجام می‌دهند که به تکامل مهارت‌هایی می‌انجامد که در بزرگسالی برایشان اهمیت دارد.
– به علت تفریح و نشاطی که در هنگام نقاشی کسب می‌کنند.
– بیان احساسات و حالت‌های شخصی است .
– نقش نقاشی در کلیه عرصه‌های زندگی و نقش مهم آن در آموزش بصری و در نهایت، رشد تصویری کودک.
– آموزش خوب دیدن.
– نقاشی و کاربرد سایر نظام‌های بازنمایی از قبیل ریاضیات و زبان مکتوب.
– رشد تکامل مواد
– بلوغ در زیست‌شناسی.
– رشد هوش.
– کودکان از طریق نقاشی ساختارهای شناختی را درک می‌کنند.
– کسب سازگاری با محیط و جنبه‌های تازه آن و یافتن اطلاعات جدیدتر.
– بازسازی رویدادهای مهم شخصی.
– تکامل بازنمایی دنیای واقعی.
– ارضای جنسیت شهوانی و پرخاشگری و ویرانگری.
– سازگاری عاطفی.
– بیان امیال و ضمیر ناخودآگاه.
– امکان پالایش عواطف سرکوب شده.
– فرصتی برای بیان بی زیان تکانه‌های غریزی.
– تقویت نوعی حس تسلط.
– ایجاد لذت بصری و حرکتی.
– ایجاد نوعی نظم ابتدایی.
– فعالیتی ارضاکننده.
– تجربه‌هایی از تصویرهای خلق شده.
– تاثیرات اجتماعی .
– ایجاد ارتباط با دیگران.
به عقیده پژوهشگران هدف کودک از نقاشی کردن و لذت بردن از آن را آفرینش دنیایی تازه و به عبارت دیگر «آفرینش دنیایی نمادین» نامیده‌اند. نکته‌هایی که از کودکان نقل می‌گردد، همگی از میان مصاحبه‌های انجام شده در مجله «کیهان بچه‌ها» جمع‌بندی شده است. تعداد شرکت کنندگان در گفتگو ۶۰ دختر و پسر از سنین پیش از دبستان تا دوازده سال بودند. گفتگوهای ما در چند نوبت و به مناسبت‌های مختلف انجام شده است. بعضی از گفتگوها با حضور خانواده‌ها در دفتر مجله کیهان بچه‌ها و برخی دیگر در نمایشگاه‌های نقاشی کودکان انجام گرفته است. شرایط کودکانی که با آنها به گفتگو پرداختیم، کودکانی از طبقه‌های گوناگون و متفاوت اجتماعی بوده‌اند؛ از دانش‌آموزان مدرسه شاهد، کودکان آموزش دیده، کودکان آموزش ندیده، کودکانی که توسط خانواده‌ها هدایت شده و از پایین و بالای شهر بوده است. نتیجه گفتگوهای انجام شده به قرار زیر است:
– ما نقاشی را دوست داریم چون برای ما یک زبان است.
– ما خیلی حرف‌های خود را با نقاشی بیان می‌کنیم.
– نقاشی مثل یک دوست همیشه با ما است.
– اگر ما نقاشی نکنیم، کمتر چیز یاد می‌گیریم.
– نقاشی به ما خیلی چیزها یاد می‌دهد.
– نقاشی را دوست داریم، برای این که با آن می‌شود با دنیا آشنا شد.
– هنر، ابزار احساسات و خلاقیت انسانی است.
– چون بیان احساس درونی یک انسان است.
– از نقاشی یاد گرفتم که همه چیز در طبیعت رنگ دارد.
– می‌توانیم با نقاشی محیط اطرافمان و چیزهایی که در آن قرار دارد، بهتر بشناسیم.
– نقاشی وسیله‌ای برای شناخت طبیعت است.
– بعضی موقع‌ها که به جاهای دیدنی می‌رویم خاطره‌های خوبمان را که در آنجا به دست آورده‌ایم با زبان نقاشی بیان می‌کنیم و هر وقت که خیلی بزرگ شدیم و خواستیم یاد دوران کودکیمان بیفتیم، نقاشی‌های آن روزهایمان را می‌بینیم.
– نقاشی به ما یاد می‌دهد که ریزه‌کاری‌های طبیعت را بهتر ببینیم و اطرافمان را با نگاه تیزبینانه‌تر مشاهده کنیم، نقاشی یادگار خوبی از دوران کودکیمان است.
– نقاشی استفاده‌های زیادی دارد، مثلاً اگر نقاشی را یاد بگیریم می‌توانیم هنرهای دیگر را بشناسیم.
– بعضی وقت‌ها نقاشی وسیله خوبی است برای این که حوصله‌مان زیاد سر نرود و یک کار جذاب و سرگرم‌کننده است.
– نقاشی را یاد می‌گیریم که با آن رنگ‌های طبیعت و جهان را بهتر بشناسیم.
– نقاشی را یاد می‌گیریم که با مداد رنگی، ماژیک، درخت بکشیم، ماهی بکشیم، آسمان بکشیم یا حیوانات را نقاشی کنیم.
– نقاشی یعنی فکر و ذهن آدم.
– نقاشی به ما یاد می‌دهد که از چیزی نترسیم.
– تأثیر نقاشی بر روی من این قدر بود که حتما خاطره‌های آن را می‌نویسیم.
– همکاری کردن با دیگران را یاد گرفتم.
– نقاشی وسیله‌ای برای نشان دادن احساسات ماست.
-زبان راحتی است و خیلی حرف‌ها را فقط با نقاشی می‌توان گفت.
– ما نقاشی را دوست داریم، چون کار اصلی ماست.
– هر بچه‌ای نقاشی نکند، بی‌سواد است .
– فهمیدم که رنگ‌های مختلفی هستند که از آنها می‌توان استفاده کرد.
با طرح دیدگاه‌های کارشناسی و نظرهای کودکان پی می‌بریم که دلیل‌های علاقه‌مندی کودکان به نقاشی به اندازه همه افکارشان بی انتها است. به این ترتیب آیا واقعا می‌توان گفت که چرا کودکان نقاشی را دوست دارند و چرا نقاشی می‌کشند؟